(Przykład pisma regularnego – poemat Wang Changlinga “Wyruszając na front” namalowany przez Xu Hongji – źródło)
Kaligrafia chińska – sztuka pisania znaków
Kiedy zapytamy przeciętnego Kowalskiego o język chiński, jego pierwszym skojarzeniem będą chińskie znaki (汉字 hànzì). Dla ludzi spoza Azji, przyzwyczajonych do standaryzowanych liter używanych w większości krajów Europy i obu Ameryk, często są one pierwszą (i to dość sporą) mentalną barierą do pokonania na drodze ku nauce tego wspaniałego języka.
W Chinach, poza funkcją użytkową, czyli przekazaniem informacji w formie pisanej, stanowią one również miniaturowe dzieła sztuki. Tą gałąź artyzmu nazywamy kaligrafią (书法 shūfǎ). Stanowiła ona jedną z czterech sztuk, które każdy wykształcony człowiek powinien znać, a dzieła kaligraficzne często oprawiano w ramy i wystawiano niczym obrazy. Pięknie namalowany znak stanowił kosztowny i doceniany prezent wśród arystokracji.
Pozostałe z czterech sztuk to...
muzyka (琴 qín) (kadr przedstawiający Lan Wangji z The Untamed grającego na 古琴 gǔqín – źródło)
malarstwo (畫 huà)
oraz granie w go (棋 qí) (zdjęcie dziecka bawiącego się planszą do go – źródło)
Cztery skarby gabinetu uczonego 文房四宝 (wénfáng sìbǎo)
Podstawowymi narzędziami każdego kaligrafa są cztery skarby gabinetu uczonego 文房四宝 (wénfáng sìbǎo). Zaliczają się do nich:
- Pędzel 毛笔 (máobǐ) – wykonany z włosia naturalnego (np. zająca, kozy lub wilka). Pędzle te posiadają różne grubości i elastyczność i stanowią przedłużenie ręki kaligrafa. Ciekawostka, w Chinach raczej nie akceptuje się leworęczności, więc technika używania pędzla jest zaprojektowana tylko pod prawą rękę.
- Tusz 墨 (mò) – przechowywany w postaci stałej, najczęściej kostki, trzeba go rozcierać na mokro. Im lepszy tusz, tym głębszy posiada kolor i płynność.
- Papier 纸 (zhǐ) – najczęściej papier ryżowy lub bambusowy. Jest bardzo chłonny (wypróbowałam, faktycznie tak jest) i wymaga dużej precyzji
- Kamień do tuszu 砚 (yàn) – rozciera się na nim tusz. Często były bogato zdobione, same w sobie stanowiły miniaturowe dzieła sztuki
(przykładowy wygląd 文房四宝 (wénfáng sìbǎo) – źródło)
Historia chińskiego pisma w pigułce
Po krótkim wstępie czas na przyspieszoną historię pisma chińskiego. Jedne z najstarszych jego przykładów możemy znaleźć na dawnych kościach wróżebnych, a pismo to nazywamy 甲骨文 (jiǎgǔwén). Widnieją na nich pierwsze zalążki pisma, wciąż w swej piktograficznej formie, a używane były za dynastii Shang w XIV–XI w. p.n.e.
Na tej rządowej stronie możemy zobaczyć rozpiskę znaków, które zostały udokumentowane na kościach. Ale chwila, chwila, one nie wyglądają jak te współczesne? Część z nich owszem, posiada elementy wspólne, jednak od tamtego czasu dokonały się wielkie zmiany w sposobie pisania.
Za czasu dynastii Qin powstało 小篆 (xiǎozhuàn), pismo małopieczęciowe. Nazwa pochodzi od pieczęci, którymi oznaczane były pisma urzędowe. Było ono kompletnie inne od poprzednio używanego pisma. Dlaczego? Ponieważ przed zjednoczeniem Chin w 221 roku p. n. e., każde z królestw posiadało własne pismo. Pismo małopieczęciowe to pierwszy ogólnochiński standard pisma, opracowany przez 李斯 (Lǐ Sī), kanclerza na dworze pierwszego cesarza dynastii Qin.
Ciekawostka, tworząc pismo małopieczęciowe Lǐ Sī sporządził zestaw ok. 3 tys. znaków, upraszczając tzw. pismo wielkopieczęciowe używane wcześniej w państwie Qin. Jako zwycięzcy, mieli prawo użyć własnego pisma jako bazy pod ogólnokrajowe, czyż nie? Ten artykuł na wikipedii dodaje ciekawego kontekstu, gdyby ktoś chciał dowiedzieć się więcej na ten temat. A teraz, przykłady!
(źródło)
Za dynastii Han nastąpił wielki przełom w historii piśmiennictwa w Chinach – papier i pędzel zaczęły zastępować dotychczas używane listewki bambusowe. Dzięki temu kaligrafia jako sztuka mogła zacząć rozwijać skrzydła w dotychczas nie widzianej skali.
Pismo małopieczęciowe było czasochłonne i trudne do wykonania, dlatego dość szybko zostało zastąpione przez 隶书 (lìshū), tzw. pismo kancelaryjne. Jednak i one nie ostało się długo, stanowiąc jedynie bazę do powstania nowych stylów, które są w użytku do dnia dzisiejszego.
Pismo regularne 楷书 (kǎishū), półkursywne 行书 (xíngshū) oraz trawiaste 草书 (cǎoshū) powstały na mniej więcej podobnej przestrzeni czasowej. W 303 roku na scenę chińskiej kaligrafii wkroczył 王羲之 (Wáng Xīzhī). Razem z synem, 王献之 (Wáng Xiànzhī) byli oni jednymi z najwybitniejszych kaligrafów w dziejach Chin. Dzieło Wáng Xīzhī, Przedmowa do rękopisu z Altany Orchidei (兰亭集序 Lántíng Jíxù) została uznana za najważniejsze dzieło w historii kaligrafii. Cesarz 唐太宗 (Táng Tàizōng) cenił je tak bardzo, że oryginał wziął ze sobą do grobu. Wáng Xīzhī był mistrzem stylu półkursywnego, zaś Wáng Xiànzhī przypisuje się stworzenie i rozpowszechnienie pisma trawiastego.
(Przykład pisma regularnego – poemat Wang Changlinga “Wyruszając na front” namalowany przez Xu Hongji – źródło)
(Przykład pisma półkursywnego – źródło)
(Przykład pisma trawiastego – traktat o kaligrafii Sun Guotinga – źródło)
Poza wcześniej wspomnianą dwójką warto wspomnieć też o innych znanych kaligrafach – dama Wei (卫铄 Wèi Shuò – nauczycielka Wang Xizhi, znana kobieca kaligrafka – wikipedia), 颜真卿 (Yán Zhēnqīng) (mistrz stylu regularnego który z jakiegoś powodu nie ma artykułu na polskiej wikipedii. Jestem zawiedziona. Link do chińskiej wikipedii) czy 苏轼 (Sū Shì) (znany poeta, malarz i kaligraf – wikipedia)
Moje doświadczenie z kaligrafią
W tym wpisie poruszyłam jedynie czubek góry lodowej, jaką stanowi kaligrafia chińska. Praktycznie każda dynastia miała swoich mistrzów, a podczas researchu do tego artykułu trafiłam na spory badaczy dotyczące przyporządkowania poszczególnych dzieł poezji do nurtów pisma kaligraficznego. Mimo upływu tysięcy lat, jest to sztuka która jest uprawiana do dziś, i wciąż budzi emocje. Na chińskich mediach społecznościowych kaligrafowie potrafią mieć miliony obserwujących. W bardziej prestiżowych szkołach w Chinach stanowi nawet przedmiot nauczany! Podczas świąt jak np. Księżycowy Nowy Rok odręczne namalowanie znaku 福 na specjalnym papierze ponoć przynosi więcej szczęścia (sama mam takowy przyklejony do drzwi).
Jeśli zaciekawił cię temat kaligrafii, zachęcam do kontaktu z Martyną lub Shenmiao. Sama byłam na zajęciach organizowanych przez szkołę Molihua, przeprowadzanych pod okiem pani Ma, ekspertki od kaligrafii. Była to całkiem ciekawa przygoda.